Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Żydzi w Wągrowcu. Dlaczego przez wiele lat ich w mieście nie było? Jaki był koniec społeczności żydowskiej w stolicy powiatu wągrowieckiego?

Arkadiusz Dembiński
Arkadiusz Dembiński
Przed wojną Żydzi stanowili sporą grupę w Wągrowcu
Przed wojną Żydzi stanowili sporą grupę w Wągrowcu arch. Muzeum Regionalne w Wągrowcu
Aktualnie społeczeństwo powiatu wągrowieckiego jest w znacznej większości jednonarodowościowe i katolickie. Jednak nie zawsze tak było. Przed laty na naszych ziemiach nie brakowało Niemców wyznawca ewangelickiego czy też Żydów.

Dziś o ich obecności w powiecie wągrowieckim świadczy między innymi niewielkie lapidarium nad Jeziorem Durowskim w Wągrowcu. Pamięć o nich stara się uratować także Stowarzyszenie im. Stanisława Przybyszewskiego. To za jego sprawą i przy wsparciu finansowym gminy Wągrowiec wydano publikację na temat wągrowieckich Żydów - „Śladami (nie)pamięci Historia Żydów wągrowieckich”. Wydanie w formie pdf można pobrać między innymi z bloga wagrowiec1381.wordpress.com

Gminy żydowskie w powiecie wągrowieckim

Z publikacji dowiadujemy się między innymi o gminach żydowskich działających na ziemiach dzisiejszego powiatu wągrowieckiego.

- Gmina żydowska w Gołańczy należy do najwcześniej udokumentowanych w północnej Wielkopolsce. Pierwsze wzmianki o gołanieckich Żydach pochodzą z około połowy XVII wieku, natomiast kahał powołano tutaj w 1685 roku.

W tym czasie dziedzic Gołańczy Marcin Smogulecki wydał przywilej zezwalający na budowę synagogi. Cmentarz znajdował się poza centrum miejscowości, przy drodze do Podjezierza. Został on sprofanowany w okresie okupacji niemieckiej. Zdemontowane macewy posłużyły nazistom do umocnienia linii brzegowej jeziora - czytamy w publikacji. Końca XVII wieku sięga natomiast historia wspólnoty żydowskiej w Skokach.

- Najbardziej dynamiczny rozwój skockiej gminy żydowskiej nastąpił w XVIII wieku i początku kolejnego stulecia. W tym okresie liczba Żydów w tej miejscowości przekraczała 300 osób (prawie 40 procent mieszkańców) - podają autorzy publikacji: Sebastian Chosiński, Danuta Chosińska i Marcin Moeglich.

Zakaz cystersów

Do Wągrowca Żydzi dotarli później. Czy aktualna stolica naszego powiatu im się nie podobała? Nie chcieli tu się osiedlić? Powód jest inny. Przez wiele lat po prostu nie mogli. Wągrowiec należał bowiem do zakonu cystersów. Osiedlać na terenie miasta mogli się jedynie wyznawcy jednego wyznania. Dla Żydów „bramy Wągrowca” były zamknięte.

ZOBACZ TAKŻE

Tereny nad Jeziorem Durowskim

Wągrowiec i okolica na zdjęciach z okresu międzywojennego. S...

- Dopiero w 1730 roku opat Andrzej Skaławski wydał edykt, na mocy którego kupcy żydowscy podlegający synagodze margonińskiej i chodzieskiej otrzymali pozwolenie na wystawianie swoich towarów podczas targów i jarmarków (chodziło głównie o wyroby sukiennicze). Warunkiem, który musieli spełnić, było opuszczenie miasta przed zachodem słońca. W II połowie XVIII wieku dawne prawa uległy złagodzeniu i w Wągrowcu pojawili się pierwsi żydowscy mieszkańcy. Przełom nastąpił jednak dopiero po rozbiorach Polski i przejęciu miasta przez króla pruskiego. O ile w 1793 roku w Wągrowcu było tylko 28 Żydów, to na początku XIX wieku ich liczba przekroczyła 130 osób, a w połowie tego stulecia wzrosła do ponad pół tysiąca - czytamy w publikacji. Na przełomie XVIII i XIX wieku powstał cmentarz żydowski. W 1807 roku wybudowano synagogę.

Kirkut nad jeziorem

- Wągrowiecki kirkut był użytkowany przez wągrowieckich Żydów na przestrzeni kilku pokoleń. Spoczywa tutaj ponad tysiąc dawnych mieszkańców miasta. Ich mogiły były niegdyś wyraźnie oznaczone stelami nagrobnymi - macewami, a cały cmentarz był otoczony wysokim murem - zdradzają autorzy publikacji.

W publikacji nie brakuje także informacji o znamienitych Żydach pochodzących z Wągrowca. Wielu z nich wyjechało jednak za granicę. Z czasem liczba Żydów na Ziemi Wągrowieckiej zaczęła maleć.

- Kres egzystencji gmin żydowskich w miastach północnej Wielkopolski przypadł na okres okupacji niemieckiej i tragedii Holokaustu - przyznają autorzy publikacji.

Pamięć o dawnych mieszkańcach naszego terenu jest jednak żywa... Namacalnym dowodem na obecność Żydów w Wągrowcu jest znajdujące się nad jeziorem lapidarium.

ZOBACZ TAKŻE

Dziś wielu z nas lubi aktywnie spędzać czas biegając. Jak się okazuje ta forma aktywności nie była obca także naszym przodkom. Biegi uliczne przyciągały także sporą grupę kibiców. Zdjęcie zostało wykonane w maju 1938 roku na trasie odbywającego się Biegu Narodowego. Biegaczem na fotografii jest Leon Bielecki

Wągrowiec i wągrowczanie na starych zdjęciach. Zobaczcie jak...

-Lapidarium utworzone zostało w lipcu 2001 roku, w Wągrowcu zorganizowany został międzynarodowy obóz młodzieżowy, podczas którego młodzież z partnerskich miast Wągrowca: Adendorfu – Niemcy; Schönwalde – Niemcy, Gyula – Węgry, podjęła trud ratowania materialnych dowodów upamiętniających istnienie narodu żydowskiego w Wągrowcu. Grupa 49 młodych ludzi wydobyła zatopione na dnie rzeki Strugi Gołanieckiej żydowskie macewy (kamienie nagrobne), upamiętniające wągrowieckich Żydów. Wydobyte kamienie nagrobne ustawiono na zboczu byłego cmentarza żydowskiego, gdzie obecnie znajduje się Lapidarium - informują przedstawiciele wągrowieckiego ratusza.

ZOBACZ TAKŻE

Wągrowiec na zdjęciach sprzed lat. Części tych obiektów już ...

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Powrót reprezentacji z Walii. Okęcie i kibice

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na wagrowiec.naszemiasto.pl Nasze Miasto