Powiat wągrowiecki. Dożynki na archiwalnych zdjęciach. Jak dawniej rolnicy dziękowali za plony?

Rolnictwo to jeden z głównych działów gospodarki. To dzięki trudnej pracy rolników mamy stały dostęp do żywności. Dlatego tak ważnym elementem dla osób prowadzących gospodarstwa rolne są żniwa. Są one zwieńczeniem całorocznej pracy i zbiorem plonu. Oficjalnym zakończeniem żniw od lat są dożynki, nazywane także Świętem Plonów.

Dożynki określane są też jako wyżynki, obżynek, okrężne (od obrzędowego okrążania pól po żniwach), wieńcowe, wieńczyny (od najważniejszego atrybutu – wieńca dożynkowego).

O tradycjach związanych z tym świętem można przeczytać m.in. w publikacji „Rok polski w życiu, tradycji i pieśni” autorstwa Zygmunta Glogera.

Na jej podstawie powstał obszerny materiał na internetowej stronie Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.

- Dożynki są związane z gospodarką folwarczną – wg źródeł sięgają XVI wieku. Były organizowane przez dziedziców, by podziękować żeńcom za ich pracę w polu przy żniwach: urządzając ucztę i zabawę przy muzyce na dechach. Dla mieszkańców wsi, pojmujących rzeczywistość w sposób mityczny (chociaż i nam dzisiaj, nie jest całkiem obce takie myślenie), ważny był także moment pozostawiania ostatniej kępki zboża, zwanej przepiórką, kozą, pępkiem, wiązanką, przyozdabianej w kwiaty i wstążki, która miała jak wierzono znaczenie magiczne i mógł ją ściąć wyłącznie najlepszy kośnik lub gospodarz i wręczyć gospodarzowi, który rewanżował się tzw. pępkowym, czyli poczęstunkiem. Na Podlasiu i Kurpiach ciągnięto wokół przepiórki po ściernisku kolejno wszystkie dziewczyny-żniwaczki, co nazywano „oborywaniem przepiórki”. Ostatnie kłosy były także wplatane obowiązkowo w wieniec dożynkowy, który wyplatały żniwiarki, pod kierunkiem przodownic – chodziło o połączenie „końca z początkiem”, co miało zapewnić pomyślną wegetację w nowym roku (ziarno z niego dodawano do pierwszego siewu) - czytamy w materiale.

Ważnym elementem dożynek jest wieniec. Dekorowano go orzechami, jabłkami i jarzębiną lub niekiedy żywym ptakiem: kogutem, kaczką, kurczętami. Zgodnie ze zwyczajem jeden wieniec lub kilka wieńców niosły dziewczyny-przodownice, a zarazem dziewice. Zanim uformowany ze wszystkich mieszkańców wsi rozśpiewany korowód dotarł do dworu, najpierw udawał się do kościoła, aby wieniec poświęcić – co dodatkowo nadawało mu mocy.

Zwyczaj organizowania dożynek parafialnych, powiatowych czy gminnych sięga okresu międzywojennego. W takiej formie znane są do dzisiaj. Często towarzyszą im festyny, konkursy na najpiękniejszy wieniec, a kończą się zabawą taneczną.

O tym, jak w naszym regionie dawniej wyglądały żniwa, możemy się dowiedzieć z materiałów przygotowanych przez muzeum w Nakle.

Jak dowiadujemy się z publikacji, chłopak, który pierwszy raz wychodził w pole pracować jako kosiarz obwoływany był „wilkiem”, zakładano mu na głowę czapę z papieru, kładziono na ławie, a starsi kosiarze bili go osełkami (strychułkami) do momentu wykupienia. Wykupywała „wilka” jego dziewczyna kładąc mu na plecach chustkę z pieniędzmi przeznaczonymi na poczęstunek dla kosiarzy.

- Pierwszego dnia żniw w szczególny sposób witano gospodynię, która przynosiła posiłek na pole, obrzucano ją snopkami wołając: „ona nam dała gary, a my chcemy talary”, jedynym sposobem na uchronienie się przed dalszymi przymówkami było wręczenie żniwiarzom pieniędzy lub wódki. W równie rozrywkowy sposób kończono prace przy kośbie. Ostatniego dnia odbywało się „pępkowe” – pępek to ostatni snopek przystrojony kwiatami, wnoszono go uroczyście do miejsca gdzie odbywała się odświętna kolacja z ciastami i wódką - czytamy w opisie żniw przygotowanym przez muzeum w Nakle.

Otrzymaliśmy zdjęcia z dożynek, które odbyły się w 1981 roku w Czerlinie. Święto to było połączone z oficjalnym otwarciem miejscowej drogi. Na fotografiach widzimy m.in. korowód dożynkowy oraz przekazanie wieńca i chleba. Obok kombajnu zobaczyć możemy wóz z koniem.

Zdjęcia udostępnił nam Jan Ciaciuch, pasjonat fotografii, który przez wiele lat mieszkał w Czerlinie.