Zamek w Gołańczy mógł równać się z królewskim budynkiem. Jaka jest historia warowni? Kim jest legendarna kasztelanka?

Gołaniecki zamek stał się także miejscem niezwykle dramtycznych wydarzeń w 1656 roku, kiedy to pod jego mury nadciągnęły wojska szwedzkie.

- Oblężenie zamku i rzeź jego obrońców obrosły już nie tylko piśmiennictwem „starożytniczym” i naukowym, ale może przede wszystkim zyskały miejsce we wciąż żywej legendzie i literaturze pięknej. Zważywszy na doniosłość owego epizodu dla badań nad zamkiem, którego dramatyczne ślady stały się także przedmiotem prospekcji archeologicznej, warto wspomnieć, iż wydarzenia owych czasów przedstawiają cztery niezależne źródła pisane. Nie ma oczywiście miejsca tutaj aby pochylić się szerzej nad każdym z nich, ważnym jest jednak, iż pochodzą od innych, niezależnych świadków. Najstarsza z nich jest ponura inwokacja poprzedzająca nową księgę chrztów, założoną dnia 9 października 1658 roku przez proboszcza gołanieckiego Wawrzyńca Zabułdowskiego, przejmującego po zabitym poprzedniku przetrzebioną parafię:...Roku Pańskiego tysiąc sześćset pięćdziesiątego ósmego. Po spaleniu i zdobyciu zamku gołanieckiego, gdzie Czcigodny Jan Stolicki proboszcz Gołanieckiego Kościoła z Wielebnym Świerkockim i z Wielebnym Wojciechem Wołkowiczem z rąk okrutnych żołnierzy szwedzkich zginęli wraz z czterystu dwudziestu pięcioma osobami z ludu, za których módl się, którykolwiek czytasz, przeze mnie Wawrzyńca Zabułdowskiego Proboszcza w Gołańczy Metryka Ochrzczonych spisana.... Kolejne źródła to relacje złożone dwóch chłopów ze wsi Gołańcza: Szymona Picułę i Marcina Wołka, którzy przedstawili przebieg wypadków wojennych: Przysiegamy etc. Isze we wsi Gołańczy Domy wszystkie kmiece y zagrodnicze dwa zgrunta zgorzały y zamek Gołaniecki także spalony którego szturmem Szwedzi dobywali Synow teyże Jey Mci [Jej Mości] Pani Grudziński dwuch rozsiekali Same Panią postrzeleli Xięży trzech wteyże wsi zabili y innych ludzi roznych Piec Seth wtymże zamku prezz szturm pozabijali… Czwarta relacja pochodzi z dzieła Samuela Pufendorfa, wydanego w Norymberdze w 1696 roku: Zbliżywszy się do Mogilna dano znać księciu, że w pobliskim zamku Gołańczy kasztelan wraz z jakąś szlachtą i dwustu wieśniakami ma wrogie zamiary. Postanowił więc posłać tam oddział jazdy, a mianowicie dragonów, by przywołać ich do porządku. Na których nakazujących poddanie się, ci będący w środku nagle zaczęli strzelać, nielicznych raniąc. Przez co wnet sprowadzone zostały cztery armaty, którymi zniszczone zostały wrota zamku i Szwedzi szybko nacierając zapobiegli, by oblężeni nie mieli okazji zniszczenia mostu. Ci sami atakujący, po zniszczeniu palisady, opuszczają most zwodzony, kogokolwiek znalezionego przy broni kładą trupem. Wszelako kobiety, by nie były zhańbione, opieką otoczył Bulovius - najwyższy dowódca straży; przywiedzione do obozu książę bezpiecznie, bez okupu, uwolnił. Zamek ten został całkowicie spustoszony i zniszczony…
Jak pokazują powyższe źródła nie sposób z nich ustalić faktycznej liczby zamordowanych 3 maja 1656 roku. Według najstarszej relacji nowego proboszcza zginąć miało wówczas 3 księży oraz 425 osób z ludu, razem 428 ludzi. Jak zdali sprawę Szymon Picuła i Marcin Wołek poległo aż 500 osób, w tym trzech księży i dwóch synów pani Grudziński (czyli Ewy Alojzy ze Zbyszewskich Grudzińskiej, primo voto Smoguleckiej), zaś Same Panią postrzeleli. Samuel Pufendorf podał znów liczbę 200 chłopów z nieokreśloną ilością szlachty oraz dowodzącym nimi „kasztelanem”, przy czym spośród ofiar odjąć trzeba osoby niebędące „przy broni”, którym to darowano wedle tegoż życie – opisuje profesor Różański.
Po tamtych wydarzeniach Gołańczy była praktycznie wyludniona. Podczas prac archeologicznych w 2009 i 2014 roku grupie archeologów udało się odnaleźć 25 szkieletów w zbiorowej mogile właśnie z okresu potopu szwedzkiego.

Czytaj dalej ->