Porządki przedświąteczne, Triduum Paschalne i pisanki-kraszanki na dawnych Pałukach. Opowiada Wiesława Gruchała z Muzeum Regionalnego

Wrócić pamięcią do dawnych czasów nie potrafimy, ale są osoby, które tę historię odszukały i przekazują ją następnym pokoleniom. Do takich osób należy Wiesława Gruchała, etnograf z wągrowieckiego Muzeum Regionalnego, która od lat krzewi wiedzę o regionie - z niezwykłą starannością, szczegółami i przystępnie. Poprosiliśmy Ją o opowieść, jak to dawniej bywało przed i w okresie Wielkanocy.

Sprzątanie przed świętami, to nie były łatwe zajęcia dla naszych pradziadów. Nie było wtedy środków myjących, czy piorących, ale radzono sobie w zupełnie inny sposób.

Do środków piorących zaliczano np. ług. Przygotowywano go z popiołu otrzymanego z liściastych drzew, zalewanego wrzącą wodą. Używano również ultramarynę, czyli farbkę do bielizny. Jej szczypta dodana do ostatniego płukania powodowała, że wszelkie żółte przebarwienia znikały, a pranie stawało się bielsze. Do zamiatania izby używano mioteł wykonanych najczęściej z brzozowych witek, nazywanych drapokami. Stosowano je ze względu na charakterystyczny kształt, ale również na właściwości magiczne przypisywane brzozie. Wierzono, iż drzewo to chroni domostwa od złego i w ten sposób wypędza z chat nieprzychylne ludziom duchy.

- opowiada Wiesława Gruchała

Triduum Paschalne, to czas od Wielkiego Czwartku, do Wielkiej Soboty. Triduum oznacza "trzy dni". Te dni, pobożni ludzie, spędzali na czynnościach, które dla nich były szczególne - właśnie w tym czasie.

W wielki Czwartek rozbijano garnki z żurem. W ten sposób pozbywano się posiłku kojarzonego z postem i biedą. W Wielki Piątek odprawiano tzw. boże rany. Ważne też były kąpiele w jeziorach, które miały zapobiegać chorobom skóry i ciała. Kobiety o świcie wychodziły również po wodę i obmywały ręce domownikom.

Jajko nazywane jest symbolem życia. Dawne wierzenia nadawały znaczenie czerwieni na pisankach. Kolor ten nadaje im magiczną moc nawiązywania kontaktów ze zmarłymi.

Kolory uzyskiwano poprzez farbowanie m.in. w: oziminie, szyszkach olchowych, łupinach cebuli, czy pokrzywie.
Ciekawostką jest fakt, że - już w okresie międzywojennym - jajka wkopywano przy mogiłach. Miał to być symbol łączenia się z duszami zmarłych. Sam zwyczaj pochodzi jednak jeszcze z czasów średniowiecza. Ogólnie jajko miało chronić przed złymi mocami.

- dodaje etnograf

W Wielką Sobotę święciło się ogień i wodę, ale również domostwa. Przy wschodnich ścianach kościołów wskrzeszano ogień - wschodnia strona kościoła jest tą najważniejszą, ponieważ tam znajduje się prezbiterium. Węgielki z kościoła zabierano do domu i rozpalano na nowo ogień, którym okadzano dom i obejście. Dzień ten był również ważny przed pracami w polu - święcono ziemniaki przed posadzeniem.

Dzień ten zaczynała msza zwana rezurekcją. Po niej następowało śniadanie wielkanocne, podczas którego dzielono się jajkiem. Jednym ze zwyczajów był również moment, kiedy mąż polewał kieliszek wódki i przepijał do żony słowami ”Boże ci daj zdrowie” na co ona odpowiadała Pijcie z Panem Jezusem”.

Zając był popularnym symbolem w czasach pogańskich, zarówno u Słowian, jak i u Celtów. Aktywne na przedwiośniu zające były jednym z symboli odradzającej się przyrody.

Ciekawostka: wielkim miłośnikiem organizowania poszukiwań prezentów od zajączka był niemiecki poeta Johann Wolfgang Goethe. W Wielki Czwartek przed Wielkanocą ukrywał w swoim ogrodzie jajka i zapraszał dzieci, aby ich szukały.

Słowo dyngus pochodzi od Dicnus – oznacza okup, wykup od jakiejś kary. W Wielkopolsce zwyczaj nazywamy też polewaczką.