Historia Wągrowca. Jak powstawał Jakubowy Gród? Od osady po dzisiejsze miasto

Przed nami Dni Wągrowca. Miasto swoje święto obchodzi zwykle w weekend w okolicy imienin Świętego Jakuba, patrona wągrowieckiej fary. W tym roku świętujemy 641-lecie pierwszej wzmianki o stolicy dzisiejszego powiatu wągrowieckiego.

Niektórzy historycy wymieniają tajemniczą Prostynię jako początek miasta. Jednak trudno jednoznacznie określić, gdzie miałaby się mieścić ta Prostynia, wioska rybacka, nie można również jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy w ogóle rzeczywiście istniała pod taką nazwą. Aktualnie przyjmuje się więc, że Wągrowiec powstał w XIV wieku. Dokładna data lokacji Jakubowego Grodu nie jest jednak znana.

Dalsza część tekstu pod wideo

- Nazwa miasta Wągrowiec po raz pierwszy została zapisana 22 grudnia 1381 roku w uroczystym akcie przekazania określonych gruntów i dochodów proboszczowi nowo utworzonej parafii pw. św. Jakuba Apostoła - informują na swojej stronie internetowej przedstawiciele wągrowieckiego ratusza. Kolejną ważna datą dotycząca historii miasta jest rok 1393. Wówczas to król Władysław Jagiełło zatwierdził prawo do organizowania na wągrowieckim rynku cotygodniowych targów oraz dwudniowych, corocznych jarmarków.

W XIV wieku zapadła także decyzja o przeniesieniu do Wągrowca siedziby zakonu cystersów z pobliskiego Tarnowa Pałuckiego. Najprawdopodobniej było to związana także z katastrofą budowlaną w samym Tarnowie. Wówczas to zapadła decyzja o budowie nowej siedziby w nowym miejscu.

- Cystersi zauważyli, że warunki naturalne położonej nad rzekami „wągrody” (w języku staropolskim określenie miejsca ogrodzonego, pastwiska położonego wśród rozlewisk przypis redakcji) sprzyjają lokowaniu w tym miejscu miasta. Nad rzekami można było budować młyny, czerpać wodę na potrzeby rzemiosła i nawadniać obszary uprawne. Nie bez znaczenia było również to, że ryby były jednym z głównych składników jadłospisu mnichów – dowiadujemy się ze specjalnych planszy poświęconych historii miasta ustawionych aktualnie w sąsiedztwie wągrowieckiego ratusza.

Dawny Wągrowiec znacznie różnił się jednak od dzisiejszego miasta. Aktualne dzielnice stolicy powiatu wągrowieckiego niegdyś były samodzielnymi miejscowościami. Przez Wągrowiec należało rozumieć miasto, które mieściło się na swoistej „wyspie”, utworzonej między rzekami Wełną a Nielbą. To one stanowiły swoiste miejskie granice. Były także barierą obronną przed ewentualnymi najazdami z zewnątrz. Na obrzeżach miasta cystersi wybudowali swój pierwszy klasztor. Wówczas to Wągrowca nie stanowiła nawet część miasta, którą dziś określamy mianem starówki z aktualnym Rynkiem. Ówczesny Rynek mieścił się najprawdopodobniej gdzieś w obrębie dzisiejszej ulicy Gnieźnieńskiej. Ekspansja na drugą stronę rzeki nastąpiła dopiero w wiekach późniejszych.

W XVI wieku możemy mówić o dzisiejszym Rynku. Miasto wówczas rozszerzało się na teren dzisiejszej starówki. Zabudowania powstały na terenie ulicy Poznańskiej, Pocztowej, Kolejowej i Bydgoskiej. W takim kształcie miasto istniało bardzo długo. Jeszcze na starych widokówkach, które znajdują się z zbiorach wągrowieckiego muzeum, możemy zobaczyć niezabudowany teren dzisiejszego Berdychowa. Niegdyś porastały go lasy. Puste pola można zaobserwować także na terenach dzisiejszej ulicy Kościuszki.

W XVIII wieku Wągrowiec trafia pod zabór pruski. Z czasem do miasta zaczyna napływać osadnictwo z zachodu. To także czas kiedy w Wągrowcu mogli zacząć osiedlać się na przykład osadnicy żydowscy.

- Dopiero w 1730 roku opat Andrzej Skaławski wydał edykt, na mocy którego kupcy żydowscy podlegający synagodze margonińskiej i chodzieskiej otrzymali pozwolenie na wystawianie swoich towarów podczas targów i jarmarków (chodziło głównie o wyroby sukiennicze). Warunkiem, który musieli spełnić, było opuszczenie miasta przed zachodem słońca. W II połowie XVIII wieku dawne prawa uległy złagodzeniu i w Wągrowcu pojawili się pierwsi żydowscy mieszkańcy. Przełom nastąpił jednak dopiero po rozbiorach Polski i przejęciu miasta przez króla pruskiego. O ile w 1793 roku w Wągrowcu było tylko 28 Żydów, to na początku XIX wieku ich liczba przekroczyła 130 osób, a w połowie tego stulecia wzrosła do ponad pół tysiąca - czytamy w publikacji pt. - „Śladami (nie)pamięci Historia Żydów wągrowieckich”.

W XIX wieku możemy mówić już o powstaniu nowej „Osady”, osady niemieckiej. Nastąpił wzrost liczby mieszkańców miasta. Zgodnie z niemiecką polityką administracja postanowiła „rozciągać” granice miasta. Tak powstały pierwsze zabudowania państwowe na ulicy Kościuszki. Na starych zdjęciach widzimy więc stojący samotnie w polu budynek dzisiejszego Zespołu Szkół numer 2 w Wągrowcu. Budowanie budynków administracyjnych w szczerym polu miało właśnie na celu poszerzenie miasta. Z czasem w wolnej przestrzeni powstawały budynki mieszkalne. Tak powstaje dzisiejsza ulica Kościuszki. Za nią rozciągały się natomiast pola w miejscu, gdzie dziś stoją wągrowieckie bloki. Bez wątpienia największe poszerzenie granic Wągrowca nastąpiło w XX wieku. Wówczas powstały też wągrowieckie osiedla. Budowano bloki na Lipowej, Jeżyka. Następnie powstał wągrowiecki Wschód. W kolejnych latach przybywały kolejne zabudowania.